Sherri i Preshevës në derë të Stambollit Pjesa 1-5

Administrator Numri i postimeve : 426 Registration date : 17/03/2007

Administrator Numri i postimeve : 426 Registration date : 17/03/2007

Edhe një udhëtim ne tren. Edhe një natë e gjatë dhe e pagjumë është përpara meje. Në cdo udhëtim takoja fytyra të reja që zakonisht si edhe bisedat nga këto udhëtime, harrohen lehtë. Por, jo gjithnjë.
Hyra në kupe, që mezi kishte një vend të lirë. I shikova të gjithë me radhë m’u duk se as njëri s’ishte nga Presheva por mendoja se janë të sojit tim.
“E lirë është?”
Më shikuan pak si habitshëm, nuk folën asgjë, por me kokë pohuan se është e lirë. Tanimë nuk kuptova se janë apo nuk janë shqiptar, apo janë të përzier. Por me vehte mendova, si do të që të jetë më kuptuan. Vazhduam udhëtimin secili me mendimet e veta.
Rak-tak, rak-tak, ishte muzika monotone e lëvizjes së trenit. Takti ishte i njejtë, luhatja e kupusë i gjasonte djepit që tentonte të na vëj në gjumë. Monotoninë e kupesë që ishte plot, e prishte ndonjë kollitje apo ofshamë e herë-herë ndonjë ndezje e cigarës. “Si do të kalojë kjo rrugë e gjatë me këta tutkuna?”, mendova për një çast dhe ktheva kokën nga dritarja. “Më pret tërë nata në këtë kupe”. Për një çast m’u duk sikur dëgjova dic por nuk ktheva kokën dhe vazhdova të shikjo se s’ka ra terri i mbrëmjes. Gati në çdo dhjetë minuta ndonjë vend banim e afër tij varrezat. Më shkonte mendja, si mendja më, herë atje e herë ku di une se ku dhe, prap ai mendimi “a kalon nata me këta tutkuna” para se ta përfundoja mendimin, më ndrërpreu zëri:
- Për ku udhëton ti?
E shikova m’u duk se me mua e kishte por nuk isha i sigurt, pyeta se kënd po e pyet.
- Ty! më tha.
- Unë ?
- Po, po, ti! Më tha.
- Unë shkoj në Preshevë.
- Në Preshevë! - Pse, nga Presheva je ti?
- Po vëlla nga Presheva.
- Më duket se të kam parë më herët, më dukesh si i njohur, por kaherë s’jam atje e i kam harruar edhe njerëzit. Ah kurbeti cka të bëshë idarja vëlla. Po cka të re atje; Si është Presheva, cka bëjnë Preshevarët…ah Presheva, Presheva.
Gati më bomboradonte me pyetje të shpeshta dhe të shkurtëra, as që arrija të I përgjigjësha e ai prap, - po si është more Presheva ?, pasa gjerët tjerë herë shikonin njërin e herë tjetrin ashtu si ë pa gojë e ne filluam bisedën gjerë e gjatë për Preshevën.
Për një cast ndërpreu bisedën duke më pyetur.
- Gati harrova, po i kujt je? – më tha.
I tregova se biri i kujt jam.
- E ndalu! më tha,- tash ndalu ta jap një cigare se babën ta kam njohur mirë.
- Ka vdekur! – i thashë.
- Si është e mundur … ka vdekur the? Për një moment u ndërpre biseda intensive që bënim, atij I erdhi shumë keq për këtë fakt.
Pas disa castesh unë vazhdova mendimin “ se sa varreza ka napër botë, e cdo varr ruan historinë e trupit që pushon aty.”

Administrator Numri i postimeve : 426 Registration date : 17/03/2007

Një pasha duke udhëtuar me ushtrinë e vetë gjithnjë pushonte pranë varrezave sepse aty ishte më i qetë se gjetiu, mendonte ai se edhe hijet janë më të mëdha ndër varreza. Prej vendit në vend ai thriste kryepleqtë e vendeve dhe pyeste se kush pushon në ato varre. Dhe kështu njëherë urdhëroi që të vij kryeplaku, sa hap mbyll sytë erdhi kryeplaku…
- Më ftuat pasha?
- Ti je kryeplaku i këtij vendi?
- Po, pasha.
- Pa të keq e kam, por më interson të dij se kush pushon në këto varreza? Mendonte pashai se po pati njerëz të mirë ndër varre, do të ketë edhe në fshat, po nuk pati aty njerëz të mirë, s’ka se si të ketë ndër të gjallët.
- Si urdhëron pasha, tha kryeplaku, vetëm urdhëroni e pyetni se për cilin varr ju interson. Duke shetitur pashai pyeti:
- Kush pushon në këtë varr ?
Plaku pasi mendoi pak I tha:
- “ Rahmet I pastë shpirti pasha efendi, këtu pushon një njeri I mirë që tërë jetën punoi, fitoi dhe ndihmoi”
- Paska qenë njëmend i mirë.
- Po pasha I mirë ka qenë.
- Dua që t’I bëj një dua këtij njeriu të mirë.
Pas pak vazhduan shetinë nëpër varreza dhe pashai pyeti:
- Po këtu kush pushon?
Plaku mendoi me vehte, po ku u ndale këtu! Hë plak s’të kujtohet, a? Jo pasha e di por cka me të thënë…! Thuaj lirisht, ia priti pashai – të thashë se pa të keq e kam.
- Po, pasha, këtu pushon një njerii që tërë jetën e vet ka pirë, ka luajtur bixhoz dhe ka shkuar pas grave.
- Hë-Hë ti për këtë gjë ngurroje të më tregoje.
- Po pasha.
- Po edhe ky për jetën e vet sa paska jetuar paska bërë dic, edhe këtij t’I bëj një dua. Pasi që kreu duanë vazhduan shëtinë nëpër varreza.
- Po këtu?
- Eh pasha! Si të them ?
- Po thuaj lirishtë he burrë.
- Si të them, këtu pushon një njeri ashtu sic thonë njeri koti që nuk I vinte as erë molle e as erë ftoi.
- Ashtu a?
- Po pasha ashtu.
- Largohuni pak. Ju tha pasha, këta shikonin se cka bënë pashaie plaku me habi e pyeti!
- Cka bënë ashtu lum pasha ?
- Po e pshurri.
- Pse ?!
- Po njeriut për jetën e vet duhet t’i vij një erë, e mos i ardht as erë mollë e as erë ftoi le të vijë erë shurre !
Kur mu kujtua kjo anekdotë sikur më largoi nga vendi i ngjarjes dhe për një moment mu kujtuan disa njerëz që për momente thonë “ S’di vallahi unë kurrgjë, unë nuk merrem me politikë unë jam demokrat “

Administrator Numri i postimeve : 426 Registration date : 17/03/2007

- Sikur të iku mendja diku larg? Më ndërpreu mendimin bashkëudhëtari im.
- Jo, jo s’di se c’të themë, ndoshta ke të drejtë, më iku pak mendja në Preshevë i thashë.
- Ashtu edhe unë kudo që të jem fit më ik mendja e drejtë në Preshevë.
Këtë bisedë e dëgjonin edhe pasagjerët tjerë me vëmendje, por akoma nuk dija se a kuptonin apo jo. Sipas të gjitha gjasave edhe ata duhet të jenë shqiptarë por nuk isha edhe aq i sigurt. Nuk m’u bë e që të mos kuptoj atë fakt dhe për një moment thashë:
- Folni burra diç!
- Çka të flasim, ma priti njëri, ju dëgjojmë juve që tërë kohën flisni për Preshevën!
- Ke qenë ti atje?
- Jo, s’kam qenë, por duhet të jetë e mirë ajo Presheva juaj apo jo?
- Ah! Presheva, fshau ai preshevari.
- Përse ofshan ore? Edhe disa orë e mbërrinë atje, e ne duhet akoma të vazhdojmë rrugën.
- Po, mirë thua ti edhe disa orë, e mua s’më pritet se jam përmallur.
Dhe prap një heshtje, që e prishte ajo muzika, rak-tak, rak-tak, dhe ndonjë fishkëllimë e trenit apo ndonjëherë shëtitja e djaloshit që shiste kafe ose ndonjë pasagjer që kërkonte vend të lirë.
Përderisa treni vazhdonte kilometrat e tij mërgimtarit nuk i durohej. Hapte valixhet e shikonte me mallë sendet që i kishte blerë për të afërmit e vet që s’i kishte parë ka herë. Pasi kontrollonte sendet nxirrte ndonjë karamele apo ndonjë lëng dhe na ofronte të gjithëve. Ata të tjerët, ishin të lodhur dhe shpesh I merrte gjumi ndërsa unë vazhdoja mendimet e mija e ato prap më kthenin ku tjetër pos në Preshevë.
Sa kohë që s’ka qenë ky njeri, athua si do t’i duket Presheva këtij që vjen pas disa vitesh, a do të jetë më e bukur? Dhe shumë e shumë mendime tjera.
Më kujtohet se një herë e pata pyetur njërin se si është ndjenja kur nuk je një kohë të gjatë në vendlindje e di se ç’më tha “Sa herë që më bije ndërmend kam dëshirë të bëhem zog e të vijë së paku për një çast”, Mendja më shkonte te këta tjerët që s’kanë qenë, si e mendojnë vendin tonë që ne aq shumë e duam? Cila është ajo magji me të cilën Presheva na tërheq aq shumë. Sa vende të bukura pashë nëpër botë por s’m’u bë të ndalem.
Derisa treni bënte rrugën e vet nga njëherë si vjedhurazi e shikoja atë njeri pak a shumë të shtyer në moshë, por që dukej edhe më i vjetër. Vërragët e gurbetit ia kishin shtuar edhe më shumë rrudhat në fytyrë. Disa herë gjatë sodisjes e vëreja se mundohej të flinte por ishte shumë evidente se ai nuk mund të flinte deri në stacionin e fundit sepse kishte shumë emocione. Shtihesha sikur po flija sepse ishte e sigurt se po më pa duke e shikuar do të më pyeste diç. Nuk i ikja bisedës me të, por skisha ndonjë njohuri të duhur për të, e kjo ishte shkaku që t’I ikja ndonjë bisede edhe më të çiltër. Zakonisht duhet pasur kujdes se ku dhe me kë po bisedon. Bisedat e rastit me persona të panjohur mund të keqpërdoren, këtë gjë e respektoj. U mundova disi t'i shmangem mendimeve të tilla. Ktheva kokën nga dritarja dhe vëreva se diku-diku kishin filluar të ndizen dritat. Mendova, tash fillon ajo m’ë e keqja, sepse duhet kaluar natën vet i gjashti, secili me emocione të ndrsyhme. Ai, e kam fjalën për preshevarin, si do ta kaloj edhe një natë pa më të afërmit e vet. Unë për vete mendoja se si do të kalojë kjo natë pa gjum e me lodhje sepse këto netë nuk ishin të rralla, e ku ta dishë se çfarë mendonin të tjerët. Derisa mendoja ashtu, njëri pyeti shokët e vet.
- A keni uri se unë do të ha pak?!
- Koha është për të ngrënë, ia priti tjetri.
Pasi që terri kishte rënë dhe në kope mezi shihej, njëri prej tyre kërkoi për të ndezë dritën.
- Sigursiht nuk do t’ju pengoj?
- As se si, foli preshevari I cili mezi priste të bisedonte me dikë për t’i kaluar nata sa më shpejtë.
Ata të katërtit si duket ishin të një vendi dhe njiheshin mirë mes veti. Hapën çantat, nxorrën gjithçka që kishin përgaditur për të ngrënë.
- Bujrun, tha njëri.
-Vetëm vazhdoni ju bëftë mirë.
- Buka ska mbarre.
- Jo, jo s’kam uri, hëngra pak para, ju bëftë mirë.
Ktheva kokën nga dritarja që të munden të hanë lirisht dhe m;u kujtua një e thënë e babës “si keni ju preshevarët, thoni, hamë sa s’ka ardhur dikush, e ne në Shkodër themi, të presim dhe pak mos po vje dikush” të dyja këto e kan kuptimin e vet.
Duke shikuar pashë një kala. Çdo vend ka një histori, çdo kala ka një emër.

Administrator Numri i postimeve : 426 Registration date : 17/03/2007

Atje lartë mbi Preshevë, qëndron si cup kalaja që gati dhëmbi i kohës e shkatërroi tërësisht. E shkreta, gati po shkatërrohet e këtu askush s’di të tregoj se kur dhe kush e ndërtoi.
Si fëmijë shkonim shpesh atje, loznim me shpata të drurit e na dukej vetja si heronjë të filmave. Sa kohë që s’kam qenë atje! Në rrëzë të kalasë nën dhe, gjenden gërmadhat qe i gjasojnë mureve e njerëzit dinë të thonë se këtu kanë jetuar ulpianasit apo dardanët. Për këtë, s’ka ndonjë shenim ekzakt sepse gjithçka që gjendej aty është si dëshmi e kohës kryesisht ekzemplar unikat, i morën të tjerët e nuk i dihet as qoku e as rroboku. E gjithë ajo që e rrethon atë lokalitet ka qenë shumë romantike. Dikur ishin mbi 20 mullinj uji, pyelli që e rrethonte, shpezët dhe gjithë ajo që e krijoi natyra, vend për të dashuruar apo jo? E si është e mundur të mos impresionoheshin poetët Preshever me gjithë atë bukuri natyrore. Aspak nuk befasohem se si Mirkoja krijoi “Arbër vitaen”, e si mos ta bënte kur pjesën më të mirë të jetës e kaloi aty. Sa herë që kam ndenjur me mikun timn të madh e që më quante “vëllau i vogël”. S’kishte se si mos të pyeste për mullinjtë e Preshevës. Për këtë lokalitet është shkruar shumë. Shkroi “Dani”, siçe quanin preshevarët ramadan rexhepin, ka shkruar edhe Qerim Arifi (poet), por prap se prap ky lokalitet me xhelozi të madhe ruan “msheftësitë”. Kryesisht gati çdo preshevar dikur ka pasur ndonjë episod dashurie “te mullit” sepse ishte vend ideal për dashuri.Takimet zakonisht bëheshin të fshehta, por, prapseprap sytë e fëmijëve të lagjes së “kozarit” që tërë ditën e kalonin atje, regjistronin gati çdo gjë, por skan folur shumë për ato takime sepse janë frikësuar se po të flasin ato do të ndalen e ata pastaj do të mbesin pa I parë ato skena idilike – ndonjë puthje tinëz apo ledhatim flokësh. Çiftat janë shpërndarë shpejt nga frika se mos po I sheh dikush, ndërsa fëmijët kanë folur me orë të tëra se si ia preki dorën apo flokun, …, sigursiht se këta të dy duhen, ndërsa ndonjë adoleshent edhe ka masturbuar.
Ky vend i ka pëlqyer të gjithëve.
Sa herë që shkoj me ndonjë shok atje, s’ka se si mos të më kujtohet aga “F” ai berberi I vjetër që shpeshherë mbas mnbrëmjes pinte ndonjë gotë raki dhe ashtu si në ndonjë refren kënge thoshte:
- Se di ti agës shka osht zori!
Përshtypja e parë ka qenë se si ai qanë hallin e vet, sepse ishte plakur e berberhanja nuk I punonte mirë.
- Do të bëhet mirë o aga “F”.
- Po, do të bëhet mirë se s’bën agës, po ama ti nuk e di se çka është zori.
E vazhdonte ai prap me të veten, por nuk e kishte zakon të fliste shumë.
Ishte në peshë të madhe, ngrinte gotën ashtu ngadalë, mezi fliste ndonjë fjalë por asaj “se nuke di se çka ështe zori” nuk I ndahej. Vendosa një herë ta pyesja se për çka e ka fjalën?
- Mos ndoshta të duhet ndonjë ndihmë për këtë zor?
- Jo ore çfarë ndihme mua, e kam kullotur unë timenm sa për ndonjë raki delm e për nipin ka e duhet të bëhet se s’bën.
- Unë mendova ashtu sepse ti vazhdimisht e përmend atë tënden se nuk e din ti se çka është zori e thashë! Ndoshta mos të duhet ndihmë.
- Nuk e din, po çka kujtove ti?
Kjo që më tha më iritoi edhe më tepër por, tani nuk desha ta ngacmoj që të flas, mendova ndoshta do të flet vet, ashtu edhe ndodhi, vërejta se kishte nevojë të rrëfehej për atë se çka I kishte ndodhur e për të cilën unë nuk pandehja fare. Mendoi mjaft gjatë dhe filloi:
- Gjithkush ka kapërcye ktupari biro. N’vaktin e bugarit, ni dit, ni starshi bugar erdh n’berberhonën teme edhe me zo t’nalt m’tha – “merri aletët edhe hajde me mue”! M’lishun komt. E çarshija si çarshija, sa ora e çitën fjalën se e mshelën “F”. Nona dhe gruja ishin bo shum merak, ama s’kan pas shka me bo. Tu m’çue mue te nalt u mundoshna m’I kallxue dove me isharet, ama kurçysh s’mujshna. Ment m’shkojshin kamos, ama ni pun e dishan sagllam se e pat puna jeme. Une përpara a ja nja dy tre hapa mas mue. Tu shkue te nalt ju nxhit edhe gruja vet se edhe ato e njifshna se I patna pa bashk. Nuk guxojshna aga me kshyr as n’gjatht as n’shmajt. Ata ndërmet veti bojshin muhabet dishka ama une s’un I ndishna se kapak dishna bugarisht. Ka mos m’shkojke mendja… ku po m’çon?, athue… ky me mbyt sagllam, ama gruja shka pi duhët. Po aletët e berberit pse m’shtini mi mar.
Grujën e kishke hyri, dy here syt mos me mujt me ja lishue. Ment m’shkojshin, athu mos m’ka përzi me dikond, se sagllam e dishna se ksaj grue s’i kom fol kurr… e ku me guxue me fol se… m’paska ndrrue me dikond. Ka ni her dojshna m’I fol dishka aj, m’kshyrke edhe bugarisht m’thojke hec. Mendja m’shkojke se vallahi kjo gruja si hyri veç ka me m’pshtu. Hec e hec e mrrinëm te ulla mullive – ndashta s’ja ka mar maca mend e ditën drek me m’vra, shka me bo, n’dor t’zotit, net bohët shka t’bohët.
U ndal pak si u mbush më frymë, ngriti gotën e rakisë me atë dorën e trashë që mezi mbante atë gotë të vogël, pasi e piu dhe fshiu buzët e trasha e tha:
- Raki shum e mir, une ja pi, ja s’pi hiç.
Mendova, harroi tash ku mbeti, derisa une mendova ashtu ai, vazhdoi:
- Ulla deri te mullini mu dok sa ni ymër. Veç sa hinëm n’at gurin e mall çi mlojke jazin e mullinit e m’tha ndalu çitu, u ndalëm krejt!, ai hini mrenda n’mulli foli dishka me at mullinxhijën, u ndike zoni,mas pak dul. Shka ka ky njeri be, mendojshna ama me fol s’guzojsha kurxho. Guri mullinit bojke bajagi poter, n’tona ont bari te gujt, kurkund njeri I xhall, kush guxojke nat vakt me dal pi atynve. Ka ni mende m’shkojke me ik, ama mendojshna ani mos pu bohët ma keç. Dikur e pa edhe aj se po tutna e m’tha: “Kshyre usta s’ka met bo vaki kurxho po se preve, po bone e preve t’shkoj kryja ty a more vesh?” Vallahi s’mora vesh kurxho se shka pu do me m’thon, veç kur e pash at bugarkën çi pu dishët, e u desh çyshe ka bo nana vet, pasha zotin kur e pash veç sa s’m’ra t’ballaist”.
Derisa plaku po fliste për rastin e vet, për një moment m’u kujtua “H” që njëherë e kishte parë “L” në atë gjendje dhe iu kishte dashur gati një orë për të ardhur në vete.
Derisa unë bëja një ekskursion të vogël me mend plaku sikur kuptoi mosprezencen time e më tha “A po ngon ti a jo?”
- Po bile më intereson shumë të di se cka ndodhi më pas.
- “ Shka ndodhi a? Kur t’mu zyr aj bugari shka pu kshyr si quran a ske pa kurr gru cullak a?
- Po ti ç’bëre?
- Un a ? , u habita I thash shka me bo un shti?
- Me rrujt bre hajvan, po shka kujtove ti me bo?!
Çysh me rrujt kur une deri nat dakik s’kisha rrujt nat vend, pe di ti mo se ku… Ja nisa me i bo haletët hazër ama durt mu dridhshin si thupër, u mundoshna mi ndal diçysh e ato mu dridhshin edhe ma shum. E ku mus mu tu dridh përpara gruja cullak e leje at, po ama hyri a? Ni mende m’shkojke mi pre durt me brisk t’berberit, pse spu ndalën po pu dridhën si mi pas rrok struja. Zemra m’rreke çaç fort sa mu dokke çi pu do me dal përjashta, e mu dokke se edhe ajo pe ndin tu rre. Ajo m’kshyrke n’drita t’synit e gajle se kishke. E bona zemrën guri, e thash t’ja nisi, ama çysh me ja nis ama, e t’mu përzi puna krejt, ka me ja nis, shti une duhet me prek. Mendja m’thojke ka me m’lishu shpyrti, ama kur e kshyrshna at bugarin nimij t’tutme m’hishin n’bark. Pe di ti mo puna u përzi kejt, shka me t’kallxue ligët më shkojshin zhag si murçës kur jitke pa buk”. U ndal pak piu rakinë që e kishte mbetur në fund të gotës, ofshau thellë e tha:
- E be gjal se di ti shka osht zori”.
Me vëmendje të madhe e dëgjova agën “F” gati e regjistrova atë storje që për të me të vërtetë ishte aq e përzier sepse për momentin kishte emocione erotike edhe frikë.
Derisa ai fliste për atë vend të bukur dhe aq romantik, m’u kujtua se tani mu aty gati s’ka asgjë dhe as që shkon dikush atje.

Administrator Numri i postimeve : 426 Registration date : 17/03/2007

Fiju-fiju u dëgjua fishkëllima e trenit dhe për një moment gëëërrrr, gëëërrrr, furishëm u ndal dhe na bëri të gjithëve sipas inercionit të lëviznim nga vendet. Atyre të katërve që hanin, ushqimi gati iu ra I tëri nëpër dysheme bile edhe disa sende nëpër prehërat tanë, gati sa s’u bëmë “helaç”
- E ç’është kjo?!
- U ndal.
- Po, po u ndal, po pse u ndal se?
- Ku do të jemi vallë? – nuk shihet asgjë.
- Mos jemi në ndonjë tunel?
- Jo, jo mos keni frikë se tunel nuk është, ja ku shihen disa drita më larg.
Të gjithë filluan diç të pyesin dhe diç të flisnin si me panikë. Por panika s’na kaploi vetëm neve por edhe të tjerët që ishin nëpër kupetë e vagonit. Bënin pyetje të njëjta. Ishte e qartë se edhe vendasi im ishte shumë I shqetësuar gjë që kuptohej lehtë sipas lëvizjeve që bënte, hapi derën doli në korridor dhe filloi të pyes, se ç’ndodhi kështu por askush s’dinte në fakt se ç’kishte ndodhur, pas pak u kthye në kupe.
- Ja na gjeti tani edhe kjo, askush s’di kurrgjë se çka ndodhi.
- Mos u merakos – I thashë, - unë udhëtoj shpesh dhe këto gjëra gati janë të zakonshme.
- Si është e mundur të jetë e zakonshme, e di ti se atje, në perëndim, trenat nuk vonohen.
- Por ja që vëllaçko tani je në Ballkan, ndeze një cigare, qetësohu se edhe kjo punë rregullohet.
- Mirë e ke më tha.
Ndezi cigaren. Thithte tymin e duhanit, ashtu saqë kisha përshtypjen se donte të përbinte edhe cigaren. Vërehej qartë se ishte shumë nervoz. Derisa ne po bisedonim për vonesën, këta të katërtit pastruan kupenë, futën sendet nëpër vendet e veta, sikur u rehatuan.
- Ju past bërë mirë.
- Na falni se ju bëmë “pak tollovaj ene juve”, por çt’i bëshë kështu e ka jeta, punojmë gjithçka për të siguruar diç edhe për fëmijët.
- Edhe ju punoni në perëndim?
- “Nouk, nouk nuk ina n’perëndijm!” sikur s’deshi të tregoj se ku punojnë, e kuptova shqetësimin e tij
- Jeni nga Tetova sa më duket, sigurisht ëmbëltorist?
- Jemi nga malet e Sharrit.
- Çe sa kohë s’keni qenë në shtëpi?
- Eh vëllaçko edhe ne sikur të jemi në perëndim, edhe kësaj I thonë gurbet, njëherë në vit, disa ditë në shtëpi dhe prao pas bukës.
Derisa bisedonim kështu mes vete sa për të shkurtuar pritjen, në korridor kalonin njerëzit andej e këndej duke pyetur bile dikush prognozonte kohën se kur duhet të nisemi. Dikush thoshte edhe gjysëm e dikush edhe një orë. Disa që ishin më pesimist thonin se tërë natën do ta kalonim këtu, sikur të ishin të sigurt në atë që thoshin. Në moment u hap dera, hyri një njeri goxha I madh e me vete kishte dy a tre beta pas tij, pasi që na shikuan të gjithëve me rradhë njëri prej atyre foli. – “Mos doni ta provoni fatin?” Këta të Sharrit kthyen kokën me një anë, ndërsa preshevari sikur u këndell, donte ta provoj fatin. Mezi arrita disi me mimikë t’I bëj me dije që të mos luaj, sepse e dija se është me sherr. Pasi kuptuan se këtu , ndër ne nuk kishte lojtar për ta, paksa nervoz dolën nga kupeja, duke murmuritur diç në gjuhën e tyre edhe bila na shanë pse nuk patën sukses të na futnin në lojën e tyre.
- Pse s’më le, ndoshta kisha fituar?
- "Ah preshevar, preshevar, thashë me vete" - si more don të fitosh?
- Ku e din ti, komar i thonë kësaj.
Derisa foli këto fjalë, për një moment më ktheu fëmijërinë time në Preshevë.
Preshevarët e kanë në gjak komarin, kur bëhen tre mezi presin të vijë i katërti për të lidhur “horën”, siç thonë zakonisht për “zholin” apo “pishpirikun”. “A rrihët n’kafe pa lujtën”, po nuk lujte letra atëherë duhet biseduar, po fillon biseda e morëm ndokend nëpër gojë. Kjo është motoja se pse duhet luajtur letra se s’bënë. Por prapa kësaj fshihet edhe diçka që nuk duan ta pranojnë. Është një zakon I mbrapshtë ai që ulet I pari në fund duhet të paguaj tavolinën.
Një ditë njëri më pyeti: “pse bre të luaj a nuk bënë që të rrimë e të bisedojmë?”.
- Nuk bënë se nuk mundem të rri ashtu kot nasi koti, në gjak e kam këtë punë dhe fund, ia priti tjetri si nga pushka dhe kështu filloi dialogu i tyre.
- Si ashtu e ke komarin në gjak?
Ashtu, kur kam qenë I vogël nëna ime mezi gjente pullat për këmishat që tereshin sepse po sa vendosej këmisha për t’u terur pas larjes, shkonin pullat si mos me pas qenë.
- Si ashtu, e pse të duheshin pullat?
- Luanim një lojë me pulla “gjashtë në gropë”. Kështu vëlla e filluam kumarin ne. E ishin disa pulla oficerësh amerikan I quanin “amerikanka”. Ato vlenin sa dy tonat, kush fitonte ato pulla për atë ditë ishte fitues.
Se e kanë në gjak këtë e di edhe vet, derisa ata po bisedonin për ato pullat amerikane e për gjashtë në gropë mendja si mendje, iku e mu kujtua “havllaxhija – Qaza”. Si e quanin këtu ëmbëltoren. Edhe aty më kujtohej luhej kumari, e sidomos edhe gjatë muajit të Ramazanit. Pas iftarit, mbushej ai lokali I vogël, plot e përplot, në fillim pinin nga një bozë apo salep dhe ashtu ngadalë fillonin provokimet.
- “Më dhemb barku!” Do të fillonte ndonjëri nga ata, që një natë më parë kishte fituar. Ndonjëri nga shokët e tij e pyeste:
- Pse?, për t’I dhënë shkas që ky të fillonte të lavdërohej.
- Si bre s’t vjen mbarre me vet, po a s’i hongrëm prom dhet kuti llokuma?
- Po vallahi ki t’drejt ja me t’dhimt barki ja mu trenue. Ia priste tjetri.
Derisa këta bisedonin kështu humbësi I një nate më parë mbushej e mbushej dhe mezi priste që të filloj loja, por sa për të mbajtur tensionin hudhte ndonjë fjalë “hajt hajt se ka me t’dal për hunde”
- Ndashta ken me m’dal për hunde veç jam msue keq, e s’më ze gjumi pa e shtie ka një llokum n’goj, fajët i ka usta Qaza që I bën të mirë, mos pyt, bile pas cigares pe ndreçin gojën.
- Ruju ti mos ta prishin gojën, ndërhynte humbësi.
- Po ore vlla ja e ndreçin ja e prishin provoje, zakonisht kështu fillonte loja fjalësh, e ndërkohë Qaza fërkonte ato duart e trasha që herë herë I fshinte për kanavec i cili gati e kishte humbur ngjyrën e bardhë. Pasiqë ndonjëri nga lojtarët e humbte durimin, bërtiste.
- Qazo a ki llokuma a jo?.
- Sa të doni, për juve i kam bërë, fliste Qazoja me theks paksa të vjetër. Tregonte kutitë e llokumeve që ishin sa një pako cigaresh e brenda kishte pesë apo gjashtë llokume.
- Unë them se në këtë kuti janë çift, duke luajtur me kuti afër veshit, thoshte I pari. Tjetri e merrte po atë kuti e tundte si ndonjë ekspert i rangut të kartë dhe mendohej pak…, “unë them se janë tek.., po po tek, kush do të lidhet e çelim”. Zakonisht pas pak kohësh dikush a pranonte provokimin dhe kështu fillonte lufta, çift-tek, çift-tek, hapeshin kutitë, numëroheshin llokumet, herë një kuti në të djathtë e herë tjetra në të majtë, e Qazoja fërkonte duart dhe binte kutitë e reja, dikush gëzohej e dikush edhe hidhërohej, por një gjë dihej se Qazoja kishte fitim të majmë. Lojën e ndërprente zhurma e daullës për fundin e imsakut. Humbësi bënte pagesën dhe ikte si vetëtima. Ndërsa fituesi sipas një rregulle rrinte edhe pak për t’u marrë vesh me Qazon, e për t’ia kthyer pakot e fituara. Qazoja mirrte kutitë sepse të nesërmen i shiste të njetat, e ndoshta fshihej edhe borxhi I tefterit. Të gjithë e dinin se në këtë lojë vetëm Qazoja fitonte, por luanin e luanin. Kur I thoshte dikush se kjo që bëni ështe kumar siç i thonë preshevarët bixhozit, ai kërcente nga vendi, “çfarë komari bre, kjo është loj, poe kalojmë kohën”.
Të gjitha stinët e vitit kishin lojrat e veta.
Gjatë verës luanin ndryshe, ajo lojë bëhej me bostan. Prodhuesit e bostanit binin bostanin me qerre, zakonisht vendoseshin afër tregut të qytetit. Sa çel e mshel sytë afroheshin njerëzit, bënin pyetjet e zakonshme: “a është I mirë”, “sa kushton kilogrami”, “a shitet me copë ???”.
- Si doni unë e kam për ta shitur, përgjigjej pronari I cili donte të shkonte sa më parë në shtëpi.
Deri sa zhvillohej biseda, grumbulloheshin njerëzit e atëherë do të ndërhynte dikush.
- çka po e lodhni njeriun, ky e ka për ta shitur në daç me copa e në daç me kerr, si të doni ja ku e keni …
- Mirë e ka njeriu, unë e kam për ta shitur, se kam ndërmend me fal, malli im është. Si të doni ja ku më keni, hipni në kerr zgjidhni.
Kështu fillonte rituali I lojës. Bëheshin dy me dy sepse kështu ishte edhe më lehtë për humbje. Pasi që zgjidheshin partnerët e lojës, njëri do t’I thoshte tjetrit:
- Hyp ti e zgjidhe.
- Jo, jo hyp ti, kështu bëheshin pazarllëqet se kush do të bëj zgjedhjen e bostanit. Pasi që njëri mblidhte forcë, me një krenari hypte mbi kerr dhe fillonte të ndaj pesë a gjashtë copë dhe thoshte këto janë të kuqe e këto të verdha. Pastaj rradha I mbetej palës tjetër të bënte zgjedhjen e bostanit. Shpeshëherë dakordoheshin dhe prapë zgjedhnin copë tjera deri sa njëri të kontestonte ngjyrën dhe të filloj, “kjo është e kuqe” ndërhynte tjetri “S’ka mundësi, kjo është e verdhë” të gjithë e dinin se tani këtë punë do ta ndaj “brisku”.
- Pasi që garanton se është e verdhë, ja ku e ke thikën e preje.
- Jo, prej ti, se unë po them se ështe e verdhë!
Merrte briskun në dorë, vënte shalqirin mbi gjunjë dhe mendohej derisa ndonjëri prej atyre shikuesve të shumtë nuk I bërtiste.
- “Hajde de më, çka po frikësohesh, a shtëpinë po e humbë”? ndërsa ky pak nga inati e pak nga krenaria se kishte garantuar I fuste briskun e nëse ia kishte qëlluar.
- Çka ju thashë a është kështu?
Po që se nuk ia kishte qëlluar atëherë arsyetohej “He bre nënën e nënës, dje e preva një si ky e doli I verdhë e ky më mashtroi”. Publiku ishte zakonisht I ndarë sipas simpative ndaj lojtarëve reagonin me gjysmë zëri “a e hëngri” si do që të jetë njëri fitonte e tjetri humbte kështu edhe pronari shkonte më herët në shtëpi sepse edhe bostani shitej kështu më shpejtë.
Në Preshevë luhet e çka nuk luhet. Luhen të gjitha lojrat që I mendoni njeriu: tablla, shahu, biliardo, gjithçka luhet por ama më së shumti në qef I kanë letrat. Ata që merren me shitjen e letrave të lojës, kanë profit të mirë sepse ska shtëpi që s’ka së paku një palë letra. Luhet nganjëherë në shtëpi edhe me ndonjë litër bozë apo fruta, por loja kryesore bëhet në kafehane atu luhet në shtatëshe, pishpirik, lidhës por më së shumti preferohet zholi. Në kafehane vallahi luhet nganjëherë edhe me ndonjë dinar, ashtu për lezet jo për ndonjë “fitim” por vetëm e vetëm të bëhet loja më interesante. Nganjëherë thonë “ mos të jet kot edhe me nga një bajgë” siç ka thonë Boriçi, loja duhet me pas emrin e vet.
Lojrat që luhen nuk kanë rregulla të shkruara por të gjithë I dijnë ato. Ngjanjëherë bëhet edhe ndonjë zënkë e vogël e nuk thotë populli kot “e kojtmja t’koritë “, por për atë janë ata që rrijnë anash, menjëherë ndërhyjnë ndonjëri dhe kryhet muhabeti.
Sipas një kronologjie duket se zholi ka ardhur I fundit në Preshevë, por si duket I ka përfituar simpatitë e lojtarëve. Gjatë lojës shpëshëherë mund të dëgjosh se ky, apo ai, na qenka nga ata lojtarët e vjetër e bile bile paska me agën “S”. çdo njëri nga lojtarët e vjetër e ka nga një letër me të cilën karakterizohet, si psh, dhjetësha karo na qenka letra e “I. Llullës:”, paska deklaruar njëherë se për atë letër dy ditë lavron gratis. Merre me mend ka edhe aso teorishë, që mund të shkruhen lirisht edhe si ligje, fjala vjen, teoria e Dasës na qenka “ajo letër që të duhet një dorë më herët, zakonisht të vjen një dorë më pas”, apo ajo e Dilçës se: “ai që humb lojën zakonisht në fund I përzien letrat”
Po bëri vaki të zihen duke luajtur letra ndodhë që në dasëm të mikut të mos shkoj. Ka raste që i kanë mbetur të gjorit edhe biletat e teatrit në xhep. E sa për atë se mbahen tubim i qytetarëve ku zgjidhet kryetqari i bashkësisë lokale, mos të flasim.
Një grua e martuar në Preshevë paska pyetur njëherë “çfarë zakoni moj motër paskan?, çdo ditë po zihen në kafe”. Po është e saktë se me të vërtetë zihen e zihen e shpeshherë shkojnë orët e hershme në shtëpitë e tyre.